[ *** raport w formacie pdf do pobrania na dole strony ]
Informacje przedstawione w raporcie są rezultatem 7 miesięcznego projektu monitoringowego realizowanego przez Stowarzyszenie INTERKULTURALNI PL między styczniem a lipcem 2011 roku. Działania finansowane były przez Fundację im. Stefana Batorego w ramach programu Demokracja w Działaniu – Nadzór. Długofalowym celem projektu jest ułatwienie cudzoziemcom funkcjonowania w Krakowie.
Pierwszym podstawowym problemem każdego obcokrajowca, który chce zostać w Polsce na dłużej jest przejście wieloetapowej procedury legalizacji pobytu. Postanowiliśmy sprawdzić jak krakowskie urzędy, do których w tym celu przychodzą obcokrajowcy radzą sobie z ich obsługą. Sprawdziliśmy również jak Policja oraz Straż Graniczna, która może kontrolować legalność pobytu cudzoziemców realizuje swoje zadania. Ponadto, ze względu na ogromną ilość turystów zagranicznych co roku odwiedzających Kraków, przyjrzeliśmy się miejscom, które zostały zakwalifikowane jako problematyczne oraz istotne z ich punktu widzenia. Badaniem objęto więc dostosowanie dworców: kolejowego i autobusowego oraz środków transportu Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego.
Oprócz zebrania obiektywnych danych za pomocą ankiet i wywiadów pytaliśmy o opinię cudzoziemców oraz pracowników sprawdzanych miejsc i instytucji. Zorganizowaliśmy również wizyty „tajemniczych klientów” w urzędach i na dworcach. Do analizy poświęconej Straży Granicznej dołączyliśmy studium przypadku głośnej sprawy zatrzymania mongolskiej rodziny Batdavva.
Obecnie w Krakowie mieszka prawie 5 tysięcy cudzoziemców, co stanowi mniej niż 1 % populacji miasta. Jak na europejskie miasto aglomeracyjne jest to ewenement. Ponadto tylko półtorej tysiąca cudzoziemców, czyli 0,16 % populacji mieszkańców Krakowa posiada zgodę na pobyt stały, czyli de facto osiedliło się na terenie naszego miasta.
Według najnowszych badań EUROSTATU okazuje się, iż Polska ma najmniejszy odsetek cudzoziemców w stosunku do ogółu populacji w całej Unii Europejskiej. Biorąc pod uwagę, że jednocześnie mamy jeden z najwyższych współczynników migracji netto (więcej osób wyjeżdża niż przyjeżdża do Polski), zagrożenie wyludnienia naszego kraju może być realną groźbą. Jednym z naszych celów było zatem wyodrębnienie przyczyn sprawiających, iż Kraków, a także szerzej nasz kraj zamknięty jest na migrację i przyjmowanie cudzoziemców.
System legalizacji w Polsce należy do najbardziej skomplikowanych w Europie. Prawie połowa cudzoziemców w badaniu ankietowym napisała, że największą trudnością w procesie legalizacji pobytu jest właśnie bardzo duża biurokratyzacja samej procedury Składa się ona z wielu etapów oraz wymaga zebrania bardzo dużej ilości dokumentów, część z nich należy dodatkowo przetłumaczyć na język polski.
Legalność pobytu cudzoziemców w każdym czasie może podlegać kontroli. Wykonują ją funkcjonariusze Straży Granicznej oraz rzadziej, Policji. W trakcie kontroli cudzoziemiec zobowiązany jest do okazania paszportu oraz karty pobytu, ale także innych dokumentów dowodzących legalności podstaw jego pobytu. Ich brak w sytuacji kontroli prowadzi do zatrzymania cudzoziemca do wyjaśnienia, co może trwać nawet do 48 godzin. Dodatkowo kontrole wykonywane są często w sposób odbiegający od zasad przyzwoitości i demokratycznych standardów. Profilowanie osób do kontroli często opiera się na przesłankach rasowych i etnicznych. Zdarza się również, iż Straż Graniczna urządza swoiste „łapanki” (np. kontrola wszystkich klientów znajdujących się w restauracji ormiańskiej), co nasuwa najgorsze z możliwych skojarzeń.
Koncept nielegalnego pobytu i statusu nielegalnego migranta traktowany jest jako jedno z największych współczesnych zagrożeń społecznych. Nie ma natomiast żadnych empirycznych dowodów, które by potwierdzały istnienie tego rodzaju zagrożenia, czy to dla rynku pracy, czy dla ładu prawnego. Wręcz odwrotnie dzięki współpracy z policją uzyskaliśmy dane, z których wynika, iż cudzoziemcy popełniają przestępstwa i wykroczenia incydentalnie, znacznie częściej natomiast stają się ofiarami przestępstw, w tym przestępstw związanych z pokrzywdzeniem pracowników przez pracodawców.
Ogólnie, w przeprowadzonym przez nas badaniu wyróżniliśmy następujące grupy problemów:
– Biurokracja, obejmująca dowolność w liczbie i rodzaju żądanych dokumentów i brak satysfakcjonującej oraz wyczerpującej informacji
– Bariera językowa – brak dostatecznych oznaczeń w językach obcych, prowadzenie postępowania w całości w języku polskim i konieczność tłumaczenia dokumentów, brak umiejętności porozumienia się z osobami obsługującymi cudzoziemców w wielu sytuacjach
– Brak ujednoliconych standardów postępowania powodujący diametralnie różne oceny dostosowania instytucji do potrzeb cudzoziemców w zależności od kontaktu z danym urzędnikiem
Postulaty i rekomendacje:
– Zmiana podejścia do cudzoziemców: należy im pomóc, wyjść im naprzeciw tak by czuli potrzebę integracji z naszym społeczeństwem i czuli się w Krakowie dobrze
– Przeznaczenie większych środków finansowych na działalność Oddziału ds. Cudzoziemców MUW, co pozwoliłoby na polepszenie standardu obsługi oraz przyspieszenie postępowań. Konieczne jest wprowadzenie odrębnych, wyizolowanych pokojów przesłuchań oraz wyodrębnionego punktu informacyjnego, w którym zatrudniona zostanie osoba mówiąca biegle po angielsku i rosyjsku
– W każdej z instytucji, która obsługuje cudzoziemców winna być zatrudniona osoba potrafiąca się porozumieć z cudzoziemcem i mogąca mu udzielić rzetelnej i pełnej informacji
– W każdym z urzędów powinna znajdować się pisemna informacja minimum w języku angielskim objaśniająca procedurę dotyczącą cudzoziemca oraz wskazująca osobę kompetentną do kontaktów
– Instytucje związane z transportem publicznym powinny zainwestować w szkolenia językowe dla własnych pracowników. Istotne jest również oznaczenie przestrzeni publicznej dworców i przystanków w języku angielskim. Punkt informacji turystycznej powinien być zlokalizowany bezpośrednio przy dworcu, a nie przy Teatrze Słowackiego. PKP, RDA oraz MPK w większym zakresie winny korzystać ze współpracy z Wydziałem Turystyki UMK.
– Każda z instytucji obsługująca cudzoziemców powinna poprawić narzędzia komunikacji internetowej
– Straż Graniczna powinna w ramach swych obowiązków prowadzić przede wszystkim pracę operacyjną i nie wykraczać z kontrolą legalności pobytu poza informacje uzyskane w wyniku takiej pracy oraz zlecone wywiady środowiskowe. Procedura zatrzymania oraz umieszczenia w ośrodku powinna uwzględniać zasady humanitarnego traktowania, obejmujące zapewnienie posiłków w trakcie trwania zatrzymania oraz prawo do zabrania rzeczy osobistych, zawiadomienia bliskich, etc. przed udaniem się do strzeżonego ośrodka. Standardowa kontrola legalności pobytu winna ograniczać się do sprawdzenia ważności paszportu oraz posiadanej karty pobytu.
Większość instytucji jest skłonna do współpracy i otwarta na ewentualne zmiany, co potwierdziła już zorganizowana przez z nas w dniu 28 lipca 2011 roku konferencja prasowa.
